De werkelijkheid is veel weerbarstiger dan we willen. Vandaag passeerden de woorden "Gras groeit niet door er aan te trekken" terug door mijn hoofd. Bijna 10 jaar geleden hoorde ik dit zinnetje voor het eerst via Luk Dewulf. Ik werkte - binnen de schoot van Kessels & Smit, The Learning Company - enkele jaren met hem samen. Het deed me ook denken aan LtKol André De Winne, de KorpsCommandant aan het Vormingscentrum van de Krijgsmacht waar ik de eerste stappen zette als trainer. We praten over het begin van deze eeuw. Ik herinner me dat hij me toen het volgende vertelde: "Het meest cruciale om een goede begeleider van verandering te kunnen zijn is dat je moet oog leren hebben voor en tevreden moet leren zijn met kleine veranderingen." Wat maakt nu dat dit zinnetje terug op bezoek komt bij mij?
De generatieve complementariteit tussen almacht en onmacht
Deze subtitel brengt me bij Jan Ardui, iemand waar ik bijzonder graag mee samenwerk maar vooral iemand die mijn werk bijzonder heeft verruimd. Voor je denkt dat deze blog niet meer is dan een staaltje "name-dropping", even dit: "Ik verwijs naar deze mensen omdat ze een bijzondere rol gespeeld hebben of spelen in mijn professionele ontwikkeling." Het zijn er uiteraard nog veel meer dan dit en ik zou niet zijn wie ik nu ben zonder hun inspiratie. It takes a village to raise a professional.
Jan leerde me dat meesterschap ontstaat in een spanningsveld. Hij noemt het een 'generatieve complementariteit' die net zoals de polen van een batterij energie creëren net omwille van de spanning. Hef de spanning op en the game is over. Veel ervaren veranderaars werken binnen de generatieve complementariteit: "almacht" en "onmacht".
De pool "almacht" geeft je energie om aan de slag te gaan met uitdagende problemen of situaties omdat je gelooft dat jij er iets zal kunnen aan veranderen. De pool "onmacht" ontneemt je dan weer alle energie om iets te willen veranderen. Als je aan deze kant blijft plakken, wordt je in het beste geval mild voor hoe de dingen zijn of apathisch.
Als veranderaar opereer je tussen die twee polen. Je danst voortdurend in dit spanningsveld en als je op je best bent ben je bewust van beiden. Je weet dat je een verschil kunt maken en je weet dat de werkelijkheid bijzonder hardnekkig kan zijn, tegelijkertijd. Wanneer je niet op je best bent, schiet je door aan de ene of de andere kant.
Hoe hou je het vol?
Nu ga ik me op glas ijs begeven, vermoed ik. Als organisatie coach of begeleider van verandering heb je niet altijd het geluk om de oogst van jouw werk te zien. Meer zelfs, soms is er niet meteen een verschil merkbaar. En als een reeks interventies effectief zijn, dan is dat meestal door een samenloop van omstandigheden. Je bent hoogstens een dominosteen in een reeks dominostenen: "De golf die de dam breekt, vergeet soms de golven die de dam broos hebben gemaakt." Inderdaad, soms zijn jouw interventies effectief omdat er een aantal mensen voor je de weg vrij gemaakt hebben. En soms lijken jouw interventies niet succesvol omdat ze enkel bijgedragen hebben aan het brozer maken van de dam.
Tegelijkertijd leven we in een wereld waar we ons moeten proberen te onderscheiden en dat leidt vaak tot heldenverhalen (= de almacht-pool) van en over veranderaars. In die zin zou ik het bijzonder fijn vinden om verandering te zien als een samenspel van mensen en omstandigheden waar we hoogstens een katalysator in kunnen zijn. Maar wat is daar nu aan. Probeer hier maar een USP uit te halen voor op je website ...
En zo kom ik terug bij de inleiding van deze blog. Een voorwaarde om dit intensieve werk op lange termijn te kunnen doen is het leren opladen aan kleine stapjes zonder ze voor jezelf of de buitenwereld groot te moeten maken. Dit zou ons vak, ons ambacht ten goede komen. Anders voeden we een illusie van maakbaarheid en als het gaat over het begeleiden van organisatie verandering, dan helpt deze illusie niemand. Dit geldt trouwens ook voor maatschappelijke verandering. Het zijn weldra verkiezingen, luister goed naar de debatten ...
Technical Problems vs. Adaptive Challenges
Zo'n vijf jaar geleden startte ik met de begeleiding van een organisatie. Na enkele verkennende gesprekken had ik een duidelijk zicht op wat deze organisatie nodig had om verder te geraken. Ik goot het in een aantal slides en trok - op uitnodiging - naar de directie. Mijn verhaal leidde tot ja-geknik maar er gebeurde verder niet zoveel. Ik bleef her en der teams begeleiden binnen diezelfde organisatie en ik liep telkens weer tegen dezelfde zaken aan die in mijn ogen zouden opgelost raken als ze nu maar eens aan de slag zouden gaan met ... De klauwen van de almacht-pool, ja, je herkent ze.
Ondertussen zijn we 5 jaar verder en plots beginnen een aantal mensen in diezelfde organisatie de draad op te pakken. Het eco-systeem van de organisatie blijkt daar nu pas klaar voor te zijn. Natuurlijk ben ik blij dat ik er nog werk anders had ik het niet eens gezien want dit soort opstekers heb je nu eenmaal nodig om aan de slag te blijven gaan met wat "Adaptive Challenges" worden genoemd. Met name uitdagingen die je niet in één, twee, drie kunt oplossen omdat het gaat over complexe vraagstukken, met verschillende spelers waarbij er sprake is van een verandering van waarden en overtuigingen doorheen de organisatie.
Het verschil met Technical Problems is het feit dat deze door een expert kunnen worden geïmplementeerd en dat het effect - als het een beetje mee zit - meteen zichtbaar wordt. De afstand tussen interventie en effect is dan ook kort. Organisatie coaching (en sowieso ook leiderschap) is echter vnl. gericht op Adaptive Challenges en hier komt vaak de andere pool, met name onmacht, om de hoek kijken. And that's part of the game ... .
Het vinden van manieren om aan de slag te gaan met Adaptive Challenges en het opleiden en coachen van professionals om voorbij Technical Problems te groeien, boeit me uitermate. Ik denk trouwens dat onze maatschappij meer mensen nodig heeft die bereid zijn om met dit soort uitdagingen aan de slag te gaan. Ik ben in die zin benieuwd naar hoe jij als veranderaar - als coach, therapeut, begeleider of leidinggevende - omgaat met die realiteit. Laat iets van je horen ...
Philippe Bailleur
Ervaren Gids voor OrganisatieVernieuwing