Aan het begin van de zomervakantie, zaten we met een aantal mensen rond de tafel associaties te maken gevoed door woorden en beelden die we voorgelegd kregen. Deze oefening - of matrix-methode - werd begeleid door Thierry Langrange. Op basis van enkele vragen kwamen we plots bij de vraag: "Kunnen mensen samen verantwoordelijkheid dragen voor het geheel zonder expliciete afbakening in rollen en verantwoordelijkheden?" Inderdaad, in onze maatschappij en in organisaties, ontwerpen we de (samen)werking meestal vanuit de overtuiging dat mensen beter zorg dragen voor iets als ze er formeel verantwoordelijk voor worden gemaakt. Zo ontstaan expliciete rollen en verantwoordelijkheden maar zo ontstaat er ook een soort afbakening. Ik herinner me een reactie van een directeur tijdens een gesprek over functiebeschrijvingen: "Ik heb twee support medewerkers. De ene doet perfect wat binnen haar functiebeschrijving staat beschreven. De andere doet het op dat vlak een stuk minder goed. Maar wat ze op de ene of ander manier bijdraagt aan de organisatie, is voor mij van onschatbare waarde. Als ik ooit één van hen zou moeten laten gaan, dan zou ik kiezen voor de eerste ook al zou dat dan indruisen tegen de logica van de functiebeschrijving." "Dat is omdat de functiebeschrijving niet goed was ontworpen," hoor ik je al denken. Klopt, soms representeert de papieren versie de werkelijkheid niet. Maar waar de directeur naar verwees, was het feit dat er in organisaties een bovenstroom en een onderstroom is. De bovenstroom kan je vrij makkelijk in "taal" gieten. De onderstroom veel minder. De werkelijkheid is immers veel complexer dan wat we met taal kunnen uitdrukken. Net daar alludeerde de directeur op. De onderstroom is de wereld van relaties, dynamieken, cultuur, waarden, ... en die is veel minder makkelijk te verwoorden of te managen. En zo kan in de bovenstroom alles goed geregeld en afgebakend zijn terwijl de organisatie toch sub optimaal blijft functioneren. Net dan is het nodig om op zoek te gaan naar hoe een dynamiek, waarbij iedereen op de ene of andere manier zorg draagt voor het geheel, kan gevoed worden. Dat kan en daar zijn verschillende voorbeelden van. Het eerste - vaak gebruikte - voorbeeld is Wikipedia. Schitterend toch, hoe er een on-line encyclopedie kan ontstaan van heel hoge kwaliteit die trouwens heel dynamisch mee evolueert met de wereld. Deze on-line encyclopedie is beter, meer up-to-date, goedkoper, makkelijker te raadplegen, bruikbaarder, ... dan de gekende rij boeken van A tot Z. De vernieuwing zit niet alleen in het vormelijke maar ook in hoe dit tot stand is gekomen. Met name via vrijwillige participatie ... Een tweede - minder bekend voorbeeld - is Geocaching. Wist je dat er over de hele wereld "schatten" liggen verborgen? Via de Geocaching-website kan je zien waar die liggen, ook bij jou in de buurt. Bekijk deze introductie-video maar even:
Ook dit is een inspirerend voorbeeld over hoe we de gekende "afgebakende verantwoordelijkheid" zouden kunnen overschrijden. Geocaching stelt een platform ter beschikking waar de caches (= jargon voor de schat-containers) op gelogd kunnen worden waardoor ze voor alle andere leden zichtbaar worden. Wie legt die caches? De leden zelf. Wie onderhoud die caches? De leden zelf. Wie screent de caches voor ze on-line komen? De leden zelf. Wie meldt er als een cache moet opgeruimd of bijgewerkt worden? De leden zelf. Alweer initiatiefnemers die een platform en een kader ter beschikking stellen EN vrijwillige participatie. "Het is maar een spel", zou je kunnen denken. Wacht even ... Over de hele wereld kan je spullen kopen om deze hobby te beoefenen. Van speciale GPS-toestellen tot zaklampen. Her en der worden events en zelfs reizen georganiseerd om te geocachen. Er staan al een hele reeks Apps op iTunes. Om het even heel plat uit te drukken. De omzet (en tewerkstelling) die via dit "spel" wordt gegenereerd is volgens mij behoorlijk omvangrijk. En er wordt vooral ook veel positieve "experience" gecreëerd. Try it out ... Wat me terug brengt bij het boek - waar ik al meermaals naar verwezen heb - "Reality is Broken. Why Games Make Us Better and How They Can Change the World" van Jane McGonigal. We hebben er alle belang bij om nieuwsgierig te zijn naar dit soort fenomenen. Het recept van hoe organisaties - zowel in de bovenstroom maar vooral in de onderstroom - er zouden kunnen gaan uit zien is o.a. in die hoek te vinden. Er ligt ontzettend veel nog niet aangeboord potentieel in onze maatschappij. Om dat potentieel aan te boren of aan te wakkeren, zullen we ons echter moeten open stellen voor andere principes. Met mijn eigen boek "Architect van je organisatie" - dat weldra in de boekhandel zal liggen - probeer ik een aantal handvaten aan te reiken om die diepgaande vernieuwing mogelijk te maken. Want er is, naast lef, ook inzicht voor nodig. Die handvaten zijn niet theoretisch. Neen, ze komen uit de praktijk. Telkens als ik een groep mensen in beweging zag komen, terug wakker zag worden of terug een positieve dynamiek zag ontstaan in organisaties, probeerde ik te achterhalen hoe dat kwam. En stap voor stap ontvouwde zich een soort logica of patroon. Ik kijk er ontzettend naar uit om hier de komende tijd mee aan de slag te gaan. More to come ...